Ας μιλήσουμε λοιπόν για τέχνη

Ας μιλήσουμε λοιπόν για τέχνη. Αλήθεια ζώντας την καθημερινότητά μας σε δύσκολους καιρούς, με τα τόσα καθημερινά προβλήματα, αναρωτιέται κανείς: υπάρχει χώρος γιαυτήν;;;

Ακόμη όμως και αν δεχτούμε ότι η τέχνη δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, αναμφισβήτητα μπορεί να αλλάξει τον άνθρωπο. Και αυτός  με την σειρά του μπορεί να αλλάξει τον κόσμο.

Είναι όμως η τέχνη για όλους;;;; Πιθανόν να μην είναι, αλλά αυτό μπορεί να αλλάξει. Η εκπαίδευση είναι ο καταλύτης.

Η ύπαρξη λοιπόν της τέχνης είναι μια αναγκαιότητα. Είτε έρχεσαι σε επαφή με αυτήν είτε όχι αυτή υπάρχει. Και όταν μιλάμε για τέχνη βεβαίως εννοούμε τον χώρο της τέχνης.

Ο χώρος της τέχνης αποτελείται πρώτα απόλα από τους καλλιτέχνες. Σε κάποιους ανθρώπους υπάρχει η δημιουργική ανάγκη από την οποία προκύπτουν τα έργα τέχνης. Έπειτα αποτελείται από το κοινό που έρχεται σε επαφή με τα έργα αυτά. Τα καταναλώνει, εμπνέεται από αυτά, αλλάζει ο τρόπος σκέψης του. Χωρίς την επαφή αυτή, η τέχνη είναι ανολοκλήρωτη.

Ο τρίτος παράγοντας που πιθανόν διαφεύγει, αλλά είναι ίσως ο σημαντικότερος, είναι ο μηχανισμός που φέρνει σε επαφή το έργο του καλλιτέχνη με το κοινό. Θα μπορούσε να πεί κανείς πως χωρίς τον καλλιτέχνη δεν υπάρχουν όλα τα άλλα. Θα αντέκρουα ότι στο πέρασμα της ιστορίας απέμειναν μόνο οι καλλιτέχνες που έφεραν σε επαφή το έργο τους με το κοινό. Υπάρχουν σίγουρα σημαντικότατοι καλλιτέχνες που επειδή δεν έβγαλαν ή δεν κατάφεραν να βγάλουν οι ίδιοι ή  οι επίγονοί τους το έργο τους από το εργαστήρι τους, δεν απέμεινε τίποτα από αυτούς.

Ο μηχανισμός αυτός είναι τα μουσεία, οι γκαλερί, οι εκδοτικοί οίκοι, τα θέατρα, κλπ.

Μετά από την απαραίτητη εισαγωγή ας αναφερθούμε στα της πόλης μας. Αν και δεν είναι πλήρως διασαφηνισμένοι οι όροι πολιτισμός – κουλτούρα – τέχνη, είναι ξεκάθαρο ότι δεν ταυτίζονται, αλλά μάλλον εμπεριέχεται ο ένας στον άλλον. Καθημερινά ακούμε για πολιτιστικές εκδηλώσεις, που περιλαμβάνουν από την γιορτή της σαρδέλλας μέχρι γκαλά όπερας. Κάποια στιγμή θα πρέπει, προφανώς από τους «ανθρώπους του πνεύματος» (sic), να καθοριστούν με σαφήνεια οι διαφορές  τους. Κάποια στιγμή θα πρέπει να αρχίσουν να αξιολογούνται τα δρώμενα, έτσι ώστε να αρχίσει το κοινό να αποκτά κάποιο «μέτρο» στο τι είναι καλό και κακό.

Ο Σύνδεσμος Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών Καβάλας επιδιώκει να δώσει το στίγμα αυτό. Αποτελώντας έναν από τους μακροβιότερους θεσμούς στον χώρο της κουλτούρας της πόλης, με την δράση του να απλώνεται σε όλα τα είδη της τέχνης, έχει σαν στόχο του τις ποιοτικές παρεμβάσεις στον χώρο της κουλτούρας.

Το Εικαστικό Τμήμα άρχισε να λειτουργεί πρόσφατα, προσπαθώντας να ζωντανέψει την εικαστική κίνηση της πόλης. Είναι αλήθεια ότι οι εκθέσεις στην πόλη μας είναι σπάνιες. Φυσικά σημαντικό ρόλο παίζει και η έλλειψη κατάλληλων χώρων. Με την έκθεση που διοργανώνει ο Σ.Φ.Γ.Τ. από τη Δευτέρα 4 έως την Παρασκευή 8 Μαΐου 2015 στη Δημοτική Καπναποθήκη Καβάλας, επιδιώκει να οριοθετήσει τον χώρο εκ νέου, δημιουργώντας μια πολύ σημαντική έκθεση σύγχρονης τέχνης, που θα λειτουργήσει σαν σημείο αναφοράς για το μέλλον των εικαστικών της πόλης.

Έξι ζωγράφοι, ο Κώστας Γκουρτζής, ο Κώστας Καμαργιάνης , ο Διαμαντής Σταγγίδης, η Μαρία Τσιρουκίδου, η Κλάρα Φαντίνι και ο Νίκος Χατζής, δύο γλύπτες, ο Νίκος Σαμαρούδης και ο Γιάννης Μαραγκουδάκης, και δύο ακόμη καλλιτέχνες κόμικς, ο Χρήστος Καρακίτσος και ο Αδριανός Σταγγίδης, που συνεργάζονται με το Εικαστικό Τμήμα, παρουσιάζουν μέρος της πρόσφατης δουλειάς τους.

                                                                                      

Καβάλα 28 Απριλίου 2015

ΚΑΒΑΛΑ. Η ΠΟΛΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΑΓΑΠΑΕΙ ΤΟΥΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟΥΣ

Καβάλα Μάϊος 2011.
Η είδηση: Ο Δήμος Καβάλας αποφάσισε να νοικιάζει και να μην διαθέτει δωρεάν τις αίθουσες του, για καλλιτεχνικές εκδηλώσεις.
Οργισμένος για μια ακόμη φορά με τους τοπικούς παράγοντες που παίρνουν τις αποφάσεις. Εδώ και μερικά χρόνια η αίθουσα στο φουαγιέ του διοικητηρίου βρίσκεται σε οικτρή εγκατάλειψη, ακατάλληλη για εκθέσεις. Πριν μερικούς μήνες έκλεισε για τους εικαστικούς η αίθουσα της παλιάς βιβλιοθήκης αφού παραχωρήθηκε στον σκακιστικό όμιλο. Και αφού απέμεινε μόνο το κτίριο της πλατείας καπνεργάτη ο Δήμος αποφάσισε ότι η αίθουσα πλέον θα νοικιάζεται. Ναι υπάρχει οικονομική κρίση. Ναι ο Δήμος δεν έχει έσοδα. Από πού όμως επιδιώκει να αυξήσει τα έσοδά του; Από τους εικαστικούς καλλιτέχνες της πόλης του;
Αισθάνομαι ότι πρέπει να αναλύσω τις δύο πτυχές του θέματος. Η μια από την πλευρά της τέχνης και η δεύτερη από την πλευρά της ισονομίας.
Είναι νομίζω γνωστό σε όλους ότι το κομμάτι της τέχνης που αφορά τα εικαστικά έχει κακοπάθει στην πόλη μας, κυρίως αν το συγκρίνουμε με άλλες μορφές τέχνης. Το αποδεικνύουν οι ελάχιστες σε αριθμό αλλά και σε ποιότητα εικαστικές εκδηλώσεις που έχουν συμβεί τα τελευταία 25χρόνια που ζω στην Καβάλα. Αυτό έχει τη δική του συμβολή στο ότι έχει διαμορφωθεί ένα πολύ μικρό κοινό που αισθάνεται οικειότητα για τα εικαστικά αλλά και έχει την γνώση για να τα εκτιμήσει.
Το εικαστικό έργο τέχνης είναι το αποτέλεσμα πολύπλοκων εσωτερικών διεργασιών του καλλιτέχνη. Συμβαίνει συνήθως σε μοναχικούς χώρους, παρότι έχει επιρροές από όλο τον κόσμο. Ο καλλιτέχνης φορτίζει το υλικό έργο, είτε είναι ζωγραφική, είτε γλυπτό, είτε κατασκευή με όλα τα επεξεργασμένα ερεθίσματά του. Όμως το έργο για να ολοκληρωθεί χρειάζεται τον θεατή του. Για να επικοινωνήσει, να ρουφήξει το φορτισμένο φορτίο. Τότε μόνο ολοκληρώνεται ο μαγικός κύκλος της τέχνης. Αυτή η επικοινωνία του θεατή με το έργο γίνεται συνήθως σε μουσεία γκαλερί ή αίθουσες εκθέσεων.
Η Καβάλα είναι μουσειολάγνα πόλη. Διαθέτει μουσεία διαφόρων ειδών μέχρι και μουσείο καπνού, αλλά όχι τέχνης. Δεν διαθέτει γκαλερί και όπως ανέλυσα παραπάνω δεν έχει παρά μία αίθουσα εκθέσεων. Σε άλλους τόπους υπάρχει διάθεση συνύπαρξης μουσειακών χώρων με σύγχρονη τέχνη. Π.χ. η αίθουσα της παλιάς μουσικής στην Παναγία έχει όλα τα απαραίτητα. Σε σχετικό αίτημα όμως, ο βλοσυρός υπεύθυνος του Δήμου ήταν κατηγορηματικός. Δεν διατίθεται η αίθουσα για εκθέσεις.
Που λοιπόν θα γίνει η ολοκλήρωση της τελετουργίας της τέχνης?
Η προσέγγιση που κάνουν οι άνθρωποι του δήμου είναι άλλη. Το μόνο που γνωρίζουν προφανώς από τέχνη είναι κρεμασμένα κομμάτια ζωγραφικής με τα ταμπελάκια που αναφέρουν την τιμή τους. Όμως αυτό είναι μια εμπορική έκθεση, όχι τέχνη. Είναι απλά ένα κορνιζάδικο. Σε αυτό επιβάλλεται να εισπράξει ο Δήμος το ενοίκιο του, όπως και σε κάθε εμπορική έκθεση. Όμως η τέχνη είναι μια προσφορά. Προσφορά του καλλιτέχνη στο κοινό της πόλης. Δεν είναι τραγελαφικό να ζητείται από τον καλλιτέχνη να χρηματοδοτήσει την προσφορά του? Είναι τουλάχιστον ανήθικο.
Ας το ξανασκεφτούν οι άνθρωποι του Δήμου, πρέπει να γίνει διαχωρισμός ανάμεσα στις εμπορικές εκθέσεις και σε αυτές που αφορούν την τέχνη.
Και περνώ στο ζήτημα της ισονομίας. Ο Δήμος χρηματοδοτεί με τεράστια ποσά συγκριτικά τις άλλες μορφές τέχνης. Πρώτα από όλα το θέατρο. Αγορασμένο ολόκληρο το Παλλάς για το ΔΗΠΕΘΕ. Με μόνιμους υπαλλήλους, καλλιτεχνικούς διευθυντές κλπ. Διοργανώνει με μεγάλο κόστος το Φεστιβάλ Φιλίππων. Νοικιάζει ολόκληρο το Όσκαρ για το δημοτικό Ωδείο. Δεν θα ισχυριστώ ότι είναι άσκοπα έξοδα. Φυσικά χρειάζονται όλα αυτά. Αλλά δεν μεροληπτεί υπέρ των καλλιτεχνών του θεάτρου και των μουσικών και εις βάρος των εικαστικών καλλιτεχνών? Θα πούν οι περισσότεροι ότι αυτά είναι θεσμός. Πολύ σωστά. Αλλά πως θα σας φαινόταν κατ΄αντιστοιχία να πληρώνει ο ηθοποιός για να παίξει σε μια παράσταση στο Παλλάς, ή να πληρώνει ο μουσικός για να παίξει στο Όσκαρ?? Είναι αδιανόητο. Αυτό όμως ακριβώς ζητά από τον εικαστικό καλλιτέχνη. Να πληρώνει για κάτι απόλυτα αντίστοιχο.
Ήταν εντυπωσιακή η κινητοποίηση για να σωθεί το ΔΗΠΕΘΕ πριν από μερικούς μήνες. Αλλά από ότι φαίνεται δεν ήταν από ευαισθησία για την διατήρηση της καλλιτεχνικής δραστηριότητας στην πόλη, από αγάπη για την τέχνη, αλλά για την διατήρηση των θέσεων εργασίας και των θέσεων των διοικητικών συμβουλίων.
Δεν έχω στοιχεία για το πόσο επιβαρύνει η παραπάνω δραστηριότητα τον δημότη της Καβάλας. Μπορώ όμως να υπολογίσω ότι αυτά που θα εισπράξει ο Δήμος από την ενοικίαση των αιθουσών της πλατείας καπνεργάτη σε ένα χρόνο θα είναι για 20 εβδομαδιαίες στην καλύτερη περίπτωση εκδηλώσεις επί 250 ευρώ η κάθε εκδήλωση 5.000 ευρώ. Αρκούν για λειτουργικά έξοδα ενός μηνός των παραπάνω δραστηριοτήτων. Ούτε για αστείο?
Καβάλα. Η πόλη των νεκρών κτιρίων. Η ανύψωση των λαογραφικών γιορτών σε κύρια έκφραση πολιτισμού. Η λατρεία για κάθε τι μουσειακό. Αλλά και η αδιαφορία για την στήριξη του σημερινού, αυτού που συμβαίνει τώρα.
Για εμάς που μεγαλώσαμε, που έχουμε δώσει το στίγμα μας είναι απλά μια απογοήτευση. Κύριοι, θα βρούμε αλλού, έξω από την πόλη αυτή το κοινό μας. Είναι κρίμα όμως για τους πολίτες της πόλης. Έστω τους λίγους που θα μπορούσαν να ανταποκριθούν στην επαφή με την εικαστική τέχνη. Και είναι πολύ κρίμα για τους νέους που δεν θα γνωρίσουν πράγματα που ίσως θα τους αγγίξουν για πάντα.
Κύριοι, η ανάγκη δημιουργίας τέχνης δεν είναι ούτε για αυτοπροβολή, ούτε για απόκτηση εσόδων.
Σε μας τους εικαστικούς , μας απομένει λοιπόν ο δρόμος της παραίτησης ή ο δρόμος της διεκδίκησης. Με το κείμενο αυτό φιλοδοξώ να ξεκινήσει η αφύπνιση αφενός των εικαστικών της πόλης, αφετέρου δε των ανθρώπων που παίρνουν τις αποφάσεις στην πόλη αυτή. Και μακάρι να προβληματίσει και τους πολίτες της πόλης αυτής.
Εκ βαθέων
Διαμαντής Σταγγίδης

Ο Marcel Duchamp και η ιστορία της τέχνης

Θεωρώ ότι η τέχνη πέρα από τις διάφορες κατηγοριοποιήσεις της , χωρίζεται σε δύο περιόδους. Πριν και μετά τον Marcel Duchamp. Ομολογώ ότι είναι «εκ των ων ουκ άνευ», η επιρροή του στην ιστορία της τέχνης. Επίσης όμως τον θεωρώ ηθικό αυτουργό για την καταστροφή της τέχνης. Ήταν καίριες οι τοποθετήσεις του. Όμως η χρήση που έκαναν οι επίγονοί του, οδήγησαν την τέχνη σε τραγελαφικές εκδοχές και στην απομάκρυνσή της από το ευρύ κοινό. Υπό την έννοια αυτή είμαι «προ-Ντυσανιστής». Θέλησε να προχωρήσει πέρα από την ζωγραφική του αμφιβληστροειδούς με σκοπό να αιφνιδιάσει τον εγκέφαλο και να θέσει την τέχνη στην «υπηρεσία του νου». Θέλησε να συγκλίνουν οι τέχνες. Το πέτυχε αν σκεφτούμε ότι τα τελευταία 20 χρόνια ζούμε κάτω από την απόλυτη καταπιεστική κυριαρχία των επιγόνων του (δέστε τις Μπιενάλε, όλες σχεδόν τις μεγάλες διοργανώσεις κλπ). Η δική μου θέση είναι: είμαι ζωγράφος και απευθύνομαι στον αμφιβληστροειδή. Ούτως ή άλλως ο αμφιβληστροειδής είναι η πύλη. Ο νους είναι αυτός που θα επεξεργαστεί το ηλεκτρικό σήμα και θα προκαλέσει στον εγκέφαλο εκκρίσεις ουσιών που προκαλούν συναισθήματα.
Ενα βασικό πρόβλημα που εντοπίζω στη σύγχρονη τέχνη είναι ότι ένα μεγάλο μέρος της μοιάζει να στοχεύει σε ένα κυριολεκτικό - συνήθως ψευδοκοινωνιολογικό - μήνυμα. Μοιάζει να λέει : υπάρχει πείνα στον κόσμο, υπάρχει φτώχεια, δυστυχία, μοναξιά , πόλεμος. Σίγουρα έχει δικαίωμα η τέχνη να κάνει θεωρητικά σχόλια. Όμως , όπως λέει και ο Φραντς Ακερμαν: «Και το κάνει. Για εμένα όμως αυτά δεν είναι παρά εικονογραφημένα κοινωνιολογικά δεδομένα. Και τις περισσότερες φορές δεν είναι καν αρκετά συνταρακτικά για να φιλοξενηθούν έστω και σε μια πολιτική εκπομπή στην τηλεόραση. Οι επιστήμονες ή οι δημοσιογράφοι διατυπώνουν αυτά τα ερωτήματα πολύ καλύτερα.»
Δεν θεωρώ ότι είναι απαραίτητο να έχει το έργο τέχνης κάποιο κοινωνιολογικό νόημα. Υποψιάζομαι ότι οφείλεται στον προαιώνιο φόβο του ανθρώπου μπροστά στο κενό.
Θεωρώ ότι ο καλλιτέχνης είναι ένας δέκτης που προσλαμβάνει από το περιβάλλον του ερεθίσματα, τα οποία επεξεργάζεται και τα αποδίδει ως έργο τέχνης. Δηλαδή λειτουργεί σαν printer την ώρα της δημιουργίας. Επιδιώκω στην δική μου δουλειά να μην υπάρχει θέμα, ούτε νόημα παρά μόνο συναίσθημα.
Θεωρώ αστεία την πρακτική πολλών σύγχρονων καλλιτεχνών, να ανακατεύουν ζωγραφική, βίντεο , εγκαταστάσεις και ότι άλλο σκεφτούν για να παράγουν ένα έργο με «νόημα», το οποίο αρκούν μερικές λέξεις για να περιγραφεί. Και εκεί φαίνεται η γύμνια του. Τα θολά νοήματα και τα ασαφή υπονοούμενα θεωρούν ότι είναι ο πλούτος του έργου. Γιατί ναι μεν μια εικόνα αντιστοιχεί σε χίλιες λέξεις, όπως λέγανε οι Κινέζοι, αλλά και λίγες λέξεις είναι το νόημα ενός πολύπλοκου σύγχρονου έργου. Και απομένει το θολό , ασαφές , στομφώδες και συχνά αυθαίρετο κείμενο του θεωρητικού της τέχνης για να «αναδείξει» ακόμη και αυτά που δεν υπάρχουν και ούτε πέρασαν από το μυαλό του δημιουργού.
Επίσης ένα σοβαρό μειονέκτημα της σύγχρονης τέχνης είναι η ανάλυση του ελάχιστου. Διερεύνηση σχέσεων και προβληματισμός για ήσσονα θέματα. Τα μεγάλα , τα αιώνια θέματα τα άγγιξαν οι μεγάλοι καλλιτέχνες και στους σημερινούς απέμειναν τα μικρά, τα στιγμιαία. Τα βρίσκω απελπιστικά αδιάφορα.
“Οι ελιτίστικες τέχνες έχουν πρόβλημα, λέει ο Steven Pinker . Η σύγχρονη εικαστική σκηνή των οπτικών τεχνών είναι μια παρωδία και η ελιτίστικη μουσική τέχνη έχει γίνει εσωτεριστική και έχει περιθωριοποιηθεί σε μια εποχή όπου η σύγχρονη λαϊκή μουσική σφύζει από δημιουργικότητα. Αυτή η πτώση , θεωρώ, είναι συνδεδεμένη με την άρνηση της ανθρώπινης φύσης από τους διανοούμενους του 20ου αιώνα, τους κριτικούς και τους ελιτ καλλιτέχνες, είναι κυρίως απόρροια του ισχυρισμού ότι το κάλλος είναι μια κοινωνική κατασκευή της μπουρζουαζίας και όχι μια απεικόνιση στοιχείων των αντιληπτικών, συναισθηματικών και γνωστικών ικανοτήτων μας”.
Kαβάλα 3 Ιουνίου 2009
Διαμαντής Σταγγίδης